Azory przedwojenne

Dlaczego Azory to Azory? W latach, kiedy na tej podkrakowskiej wsi osiedlali się pierwsi mieszkańcy, głośna była katastrofa polskich lotników, którzy próbowali przelecieć Atlantyk francuskim samolotem Amiot 123 i rozbili się na jednej z wysp tego Archipelagu. Zapożyczona nazwa wkrótce weszła do użytku.

Lot weterana wojny polsko-bolszewickiej Ludwika Idzikowskiego oraz Kazimierza Kubali był na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku głośną historią. Zwłaszcza wśród żołnierzy, których na Azorach nie brakowało, ponieważ mieszkańcami nowego osiedla byli przede wszystkim kolejarze – ze względu na tory przebiegające na granicach Azorów – oraz właśnie wojskowi. O czym decydowała o tym bliskość koszar na Wrocławskiej oraz dwóch pobliskich fortów.

Była to druga próba przelecenia Atlantyku awaryjnym francuskim Amiot i niestety druga nieudana. Jednak o ile pierwsza skończyła się bezpiecznym wodowaniem kilkadziesiąt kilometrów od wybrzeża Hiszpanii, to podczas drugiej doszło do katastrofy. Idzikowski, który był pilotem, musiał bowiem lądować na skalistej i kompletnie do tego nie przygotowanej Graciosie. Podczas lądowania samolot przewrócił się, a sam Idzikowski zginął. Cało z lądowania wyszedł nawigator, czyli Kubala.

Jednocześnie dla mieszkańców Krakowa, ta okolica była takimi samymi peryferiami, jak dla Europy wyspy Azory.

Pierwszymi i jedynymi ulicami były dzisiejsze: Radzikowskiego (wcześniejsza Wspólna), Stachiewicza (dawniej uznawana za dalszy ciąg ulicy Wrocławskiej i tak też nazywana) i Chełmońskiego (przez pewien czas Krakowska), które nie były ulicami w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Dlaczego? Były to po prostu jary – niekiedy głębokie na 3 metry. Spływała nimi woda z okolicznych pól, a brak kanalizacji sprawiał, iż miejsce to w czasie roztopów i ulew tonęło od nadmiaru płynącej wody. Wyglądało wtedy jak dziesiątki wysp usianych na oceanie. Połączenie jednego z drugim spowodowało, że osiedle zaczęto nazywać Azorami.

Pierwsze domy na Azorach

Jeszcze w czasie zaborów na terenie ówczesnej wsi Bronowice Wielkie – w miejscu gdzie dziś od strony południowej ciągnie się osiedle Azory – wzniesiono nowoczesny jak na tamte czasy przystanek kolejowy Kraków-Łobzów. Posiadał on dwa perony dla wsiadających oraz wysiadających. Były także dwie poczekalnie. Jedna dla zwykłych podróżnych, druga dla specjalnych pasażerów i oficerów austriackich przyjeżdżających do okolicznych koszar. Na przystanku zatrzymywał się ekspres Kraków-Wiedeń.

Pierwsze zabudowania pojawiły się z początkiem lat trzydziestych. Wówczas te przedpola Bronowic były tylko polami gospodarzy z Mazowieckiej (min. Rodziny Rajtarów, Łachetów, Uznańskich, Worytkieczów, Koników, Szelichowskich, Mysiaków), Wrocławskiej, Bronowic i Zielonek. Pierwsze domy i gospodarstwa powstawały przy jedynych ówcześnie ulicach – dzisiejszych Radzikowskiego, Stachiewicza, Niskiej i Chełmońskiego.

Wieś Azory należała do tzw. terenu fortecznego. W związku z tym, aby wybudować dom, trzeba było mieć zezwolenie władz wojskowych. Podpisywano także umowę, iż w razie potrzeby, właściciele budynków na własny koszt będą musieli je rozebrać.

Między wsią, a Krakowem nie było żadnego połączenia. Drogę od Nowego Kleparza do torów, czyli granicy Azorów, można było przejść tylko na nogach, ulicą Wrocławską. W miejscu dzisiejszych domów, willi i bloków rozciągały się pola zbóż. Kilka piętrowych, małych domków otoczonych było ogródkami pełnymi kwiatów.

Azory zdawały się być miejscem, gdzie życie toczy się obok miejskiego zgiełku. Potęgowało to połączenie wsi z Krakowem. Był to wąski przejazd pod torem kolejowym do ulicy Wrocławskiej. Azory zasiedlali głównie wojskowi, robotnicy, kolejarze, urzędnicy, wojskowi oraz rzemieślnicy, ale także gospodarze uprawiający ziemie. Do dziś zachowało się gospodarstwo przy ulicy Słowiczej – wielka hodowla pomidorów rodziny Worytkiewiczów (jednak już od dawna nieczynne). Były rodziny inteligenckie – m.in. Gajewskich, Guzikowskich, Adamczyków.

Azory: Prąd, chleb i drzewo płaczu

Przedwojenne Azory były małą, podkrakowską wioską, gdzie wszyscy się znali. Jednak dzięki temu społeczność wsi integrowała się ze sobą bardzo dobrze.

Efektem tego była zwarta i sprawna inicjatywa społeczna. Już w roku 1936 mieszkańcy powołali do życia komitet elektryfikacyjny mający doprowadzić do wsi prąd. Co ciekawe, wszelkie koszty oświetlenia pokrywali sami użytkownicy.

Bardzo wcześnie, bo już w 1932 roku, Władysław Dąbrowski otworzył przy dzisiejszej ulicy Chełmońskiego pierwszą na Azorach piekarnię. Była ona przeniesiona z budynku przy ulicy Mazowieckiej. Piekarnia w szybkim tempie stała się podstawowym środkiem utrzymania rodziny Dąbrowskich. Pieczywo prędko zaczęło się cieszyć popularnością na Azorach.

Wtedy też u zbiegu dzisiejszych ulic Stachiewicza i Chełmońskiego wybudowano kapliczkę, która istnieje do dziś, i o którą do dziś dbają potomkowie mieszkający w tym domu.

Naprzeciwko kaplicy powstał też pierwszy na Azorach sklep, prowadzony przez rodzinę Dęboszów. W małym sklepiku spożywczym chętnie kupowali nie tylko sąsiedzi, ale także żołnierze idący na ćwiczenia do fortu Krowodrza. Drugim w kolejności sklepem na Azorach był sklep pana Domino – inwalidy wojennego na rogu dzisiejszych Ehrenberga i Chełmońskiego. Pomiędzy sklepem a piekarnią stało wielkie drzewo – które nazywano „drzewem płaczu”, ponieważ na nim wieszano informacje o śmierci mieszkańców Azorów.

Bronowice – Kleparz – Krowodrza – Azory

Pierwsze granice Azorów wyznaczył dekret metropolity krakowskiego Stefana Adama Sapiehy z 1940 roku. Wydzielał on „ze związku religijnego parafii w Bronowicach Wielkich mieszkańców osiedla Azory”, którego granice opisywał tak: „od miasta Krakowa i Bronowic Małych ulica Wspólna.) od Prądnika ul. Stachiewicza, od wsi Tonie rzeka Sudół, zaś od Bronowic Wielkich granica biegnąć będzie linią wzięta od ul. Wspólnej przez dwie ostatnie prochownie, które będą wchodzić w granice osiedla Azory, następnie obok dawnego cmentarza cholerycznego pozostającego na terenie Bronowic Wielkich i dochodzić będzie do rzeki Sudół będącej granicą naturalną od wsi Tonie.”

Ten teren administracyjnie do Krakowa włączył rząd Generalnej Guberni, który ustanowił XXXVI dzielnicę katastralną Bronowice Wielkie, wewnątrz której znajdowały się Azory. Po wojnie podział potwierdzono, a wszystko zmieniło się dopiero w 1954 roku, gdy zmienił się podział miasta i zamiast dotychczasowych 64 (sic!) dzielnic – powołano pięć. Azory stały się wówczas częścią Kleparza (stąd widoczne do dziś na wielu domach tabliczki „Dz. IV Kleparz”). Kolejna zmiana to rok 1974. Wtedy Azory stały się częścią Krowodrzy. Tak zostało do 1991 roku, kiedy wprowadzono podział na 18 dzielnic.

Zdjęcia: www.osiedleazory.pl.