Największe dzieło polskiego postmodernizmu

Fundacja Instytut Architektury najczęściej zabiera na bardzo ciekawe spacery po modernizmie. Zdarza się jednak też, że opowiada historie budynków budowanych w innym stylu – postmodernistycznych. Opowiada o tym, skąd w Czyżynach wziął się zamek. Albo – na stronie pomoszlak.pl – opisuje historię jednego z najbardziej intrygujących budynków w Krakowie, którym jest Wyższe Seminarium Duchowne Księży Zmartwychwstańców Centrum Resurrectionis. Znawcy mówią o nim, że to największe dzieło polskiego postmodernizmu.

Autorką tekstu jest Barbara Stec. Zdjęcia wykonał Jarosław Matla.

Wyższe Seminarium Duchowne Księży Zmartwychwstańców Centrum Resurrectionis w Krakowie nazwane jest w Przewodniku po architekturze Krakowa Marcina Fabiańskiego i Jacka Purchli „największym dziełem polskiego postmodernizmu”. Projektowane przez Dariusza Kozłowskiego we współpracy z Marią Misiągiewicz i Wacławem Stefańskim od 1983 roku, budowane od 1985, zostało oddane do użytku w 1996.

Powstawało w warunkach odmiennych systemów społeczno-politycznych i gospodarczych. Pomyślane jako miejsce formacji duchowej dla kilkuset alumnów, uzyskało formę monumentalnej budowli klasztornej o skomplikowanej symbolice i wielorakich odniesieniach kulturowych: chrześcijańskich, uniwersalnych, literackich. Wcielone w formę, nadają one architekturze Seminarium nieprzeciętnie narracyjną estetykę i są głównym powodem odczytywania budowli jako postmodernistycznej. Współcześnie obiekt utrzymuje aurę niesamowitości. W widoku z zewnątrz sugeruje zarastającą roślinnością twierdzę o ścianach z surowego betonu. Rozmiar i porządek seminarium ukryte są natomiast przede wszystkim w jego wnętrzu. Wchodząc na oś głównego wejścia do założenia od strony ulicy ks. Pawlickiego, wstępuje się na Drogę Ducha, na którą nanizane są poszczególne części zabudowań klasztornych.

W dłuższej perspektywie Droga ta wyznacza ukierunkowaną oś biegnącą od Rynku Krakowskiego do Skałek Twardowskiego, czyli, w symbolicznym sensie, od Cywilizacji ku Naturze. W obszarze seminarium Drogę Ducha konstytuuje Droga Czterech Bram: Inicjacji, Nadziei, Wiedzy i Wiary. Brama Inicjacji obejmuje Dziedziniec Pragnień, Domek Ogrodnika oraz fałszywe perspektywy – teatralne, świadomie pozbawione funkcji użytkowej, służące raczej skojarzeniom i iluzjom. Brama Inicjacji prowadzi pod Dom Młodości, który jest początkiem kolejnej Bramy Nadziei. Znaczy ją najpierw wejście go budynku, usytuowane w pęknięciu betonowej ażurowej ściany o charakterystycznych, łukowo zamkniętych otworach okiennych (nawiązujących do arcosolium – formy grobów pierwszych Chrześcijan). Ściana ta częściowo przesłania elewację budynku wykonanego z cegły, podobnie jak wszystkie obiekty użytkowe Seminarium. 

Fronton Domu Młodości wyposażony jest w okrągłe okno nad drzwiami – Oko Opiekuna – oraz nadwieszenie z betonu zabezpieczające strefę wejścia. Do Bramy Nadziei należy także wnętrze sieni z portiernią i przestrzeń holu na osi wejścia.Hol ten stanowi część korytarza, którym można pójść na prawo (w stronę refektarza, sali kapitularnej, kościoła oraz na piętra do części mieszkalnej) i na lewo (do archiwum, biblioteki, auli i części mieszkalnej). Kontynuując oś Drogi Ducha, należy skierować się na wprost, ku drzwiom prowadzącym na Dziedziniec Młodości. Ma on kształt trapezu zwężającego się po przeciwnej stronie wejścia, należy do kolejnej Bramy Wiedzy. Aby odczytać jej złożoną symbolikę, należy najpierw odwrócić się do tyłu i przyjrzeć betonowej ścianie ruiny z pustymi otworami okiennymi, rozdzieloną na dwie kulisy przesłaniające budynek Seminarium.

Kulisy rozwierają się ku górze, eksponując zwieńczenie budynku w formie ażurowej attyki – balustrady zabezpieczającej przestrzeń tarasu na stropodachu. Jej puste otwory nawiązują wielkością i rytmem do okien ściany kurtynowej, lecz kadrują niebo (zwłaszcza z perspektywy dziedzińca), odnosząc do symbolicznych okien w zwieńczeniu fasad barokowych kościołów. Na płaskim dachu po prawej i lewej stronie osi założenia znajdują się dwie fałszywe świątynie. Tworzą je – widoczne z dziedzińca  – dwie betonowe ściany, nawiązujące kształtem do fasad świątyń: z lewej – greckiej (zwieńczonej tympanonem i akroterionami po bokach), i z prawej – wschodniej (zwieńczonej z kopułą). Te płaskie ściany o funkcji dekoracji teatralnych zakrywają niewielkie w skali obiektu budowle, jednakowe po obydwu stronach. Patrząc w stronę Skałek Twardowskiego, widać zamknięcie Bramy Wiedzy dwoma cylindrycznymi, wertykalnymi formami (kryjącymi klatki schodowe) po lewej i prawej stronie dziedzińca, na wprost po lewej – amfiteatralną formą, sięgającą nieco powyżej horyzontu (kryjącą aulę), i z prawej strony – bryłą kościoła seminaryjnego – Prawdziwej Świątyni.

Nad całością góruje betonowe zwieńczenie kościoła, mające formę rozsuniętych połówek ostrosłupowej wieży, archetypicznej dla bryły kościelnej. Ostatnia Brama Wiary nie została ukończona, ale też pomyślano ją jako formę konstytuowaną raczej w wyobraźni patrzącego. Miał ją stanowić krzyż, tworzony przez nałożenie różnych planów widoku: pionu dzwonnicy na osi Drogi Ducha w ogrodzie Seminarium (niezrealizowanej) i poziomu półki skalnej Skałek Twardowskiego.

Traktowanie Bram jako otwarć w ścianach wraz z przylegającymi do nich dziedzińcami nawiązuje do budowli bramnych, mających wnętrze i związanych ze szczególnymi funkcjami i symboliką. Zastosowane w bryłach Seminarium liczne pęknięcia o swobodnym i regularnym kształcie nawiązują do tajemnicy Zmartwychwstania (rozdarcia zasłony, podążania ku wolności, symbolizowanej przez otwartą przestrzeń). Tę symbolikę kontynuuje program teologiczny wnętrza kościoła zatytułowany Emaus i odnoszący się do drogi uczniów Chrystusa po Zmartwychwstaniu. Kwadratowy rzut kościoła z charakterystyczną otwartą formą baldachimu eksponuje pionową oś wnętrza, którą użytkownik może skojarzyć z poziomą osią Drogi Czterech Bram. Ewangeliczna przypowieść o Emaus została podzielona na trzy części i układa się w tryptyk rzeźbiarsko-malarski artystów: malarza Adama Brinckena i rzeźbiarza Macieja Zychowicza.

Czytaj także: Atrakcje w Krakowie, które polecają turyści!

***

Tekst pochodzi ze strony pomoszlak.pl, gdzie można zobaczyć też więcej fotografii seminarium. A my zapraszamy też po więcej książek Fundacji Instytut Architektury, które znajdziecie w księgarni Bęc Zmiana: