Zielone Bronowice piszą do konserwatorów zabytków

Zielone Bronowice napisały list do ludzi odpowiedzialnych za krakowskie zabytki. – Skuteczność głosu mieszkańców w sprawie kierunków zagospodarowania największego, istniejącego fortu Twierdzy Kraków, znajdującego się w strefie intensywnej urbanizacji będzie probierzem znaczenia procedur demokratycznego decydowania o kształcie otaczającej nas przestrzeni – napisali autorzy listu.

Oto jego treść:

Na terenie samorządowej Dzielnicy VI – Bronowice w Krakowie znajdują się pozostałości największej inwestycji militarnej w dziejach miasta, jaką był austriacki zespół Twierdzy Kraków. Jej najbardziej reprezentatywnym obiektem jest Fort 7 „Za rzeką” (zwany Fortem 7 „Bronowice”), pochodzący z lat 1857-1868, położony przy ul. Lucjana Rydla. Ulica ta jest śladem urbanistycznym drogi obwodowej (rokadowej), obsługującej II pierścień fortyfikacji krakowskich. Pierścień ten powstał jako odpowiedź na zagrożenie konfliktem zbrojnym pomiędzy Cesarstwem Austriackim a Rosją, podczas Wojny Krymskiej w 1854 r. W sąsiedztwie Fortu 7 znajdują się resztki fortu rdzenia N8, zaś na jego zapleczu – największy w Krakowie kompleks koszarowy dawnej twierdzy, otaczający dawny pałac królewski na Łobzowie, adaptowany w wieku XIX na szkołę kadetów. Na terenie dzielnicy znajdują się też inne obiekty fortyfikacyjne, stanowiące elementy cennego systemu historyczno-krajobrazowego dawnej twierdzy.

Fort 7 „Za rzeką” jest jednym z trzech zachowanych w Krakowie (i w Polsce) austriackich fortów reditowych, w tym jedynym, spośród fortów zewnętrznych, należących do II pierścienia krakowskich fortyfikacji. Położony jest na rozległej, pokrytej zielenią działce.

Fort oraz otaczająca go działka pozostają w zasobach Agencji Mienia Wojskowego. Ustawowym obowiązkiem Agencji jest jak najdroższe sprzedanie nieruchomości, w celu pozyskania środków na utrzymanie sił zbrojnych. Stoi to w tym przypadku w wyraźnej sprzeczności z interesem mieszkańców. Założenie maksymalizacji zysków powoduje pretekstowe, nie zaś kontekstowe podejście do przyszłego zagospodarowanie fortu i działki – przede wszystkim jako rezerwuaru terenu pod zabudowę komercyjną.

Czytaj także: Austriacki fort. Jedyny taki w Twierdzy Kraków

Społeczność Bronowic ma prawo i obowiązek zabrać głos na temat strategiczny dla swojej dzielnicy, a poprzez siłę precedensu – dla miasta, regionu i kraju. Pragnie zwrócić uwagę na znaczenie problemu konserwatorskiego, adaptacyjnego i społecznego, jakim jest największy terytorialnie, kubaturowo i najważniejszy z urbanistycznego punktu widzenia zabytek w dzielnicy. Jest to równocześnie ważny z punktu widzenia ekologicznego, ostatni duży zespół zieleni komponowanej w ściśle zabudowanej tkance miejskiej.

Obiekt stawiany był z podatków obywateli ówczesnej Galicji i Lodomerii oraz Wielkiego Księstwa Krakowskiego. Był przez ponad sto lat własnością wojskową. Potomkowie tych, którzy łożyli na obronność państwa, nieistotne, czy było to cesarstwo Austro-Węgier, II Rzeczpospolita, PRL, czy Niepodległa III RP, mają prawo współdecydować o przyszłym użytkowaniu zespołu zabytkowego. Pragnie przeciwstawić się zawłaszczeniu dobra wspólnego. Interes publiczny, rozumiany jako wykorzystanie obiektu i jego działki dla celów wspólnych – jako zespołu usług, kultury, rekreacji a ponadto zachowanie wysokich wartości przyrodniczych zielonej działki fortu pozostaje tu w konflikcie z tendencją jak najrychlejszego zbycia obiektu.

Głos społeczny w sprawie Fortu 7, a także innych obiektów fortecznych na terenie dzielnicy VI (m.in. Fortu 41, 41a z unikatowym zespołem dróg i szpalerów zieleni maskującej, schron amunicyjny przy ul. Tetmajera) wynika z obowiązującej Uchwały Nr CXIX/1294/06 Rady Miasta Krakowa z dnia 25 października 2006 r. pt. Ramowy program ochrony i rewitalizacji zespołu historyczno – krajobrazowego Twierdzy Kraków, przygotowany przez wspólny Zespół Zadaniowy Gminy Miejskiej Kraków oraz inicjatywy obywatelskiej „Otwarta twierdza” Fundacji Aktywnej Ochrony Zabytków Techniki i Dziedzictwa Kulturowego „Janus”, Kraków 2006 r.

Skuteczność głosu mieszkańców w sprawie kierunków zagospodarowania największego, istniejącego fortu Twierdzy Kraków, znajdującego się w strefie intensywnej urbanizacji będzie probierzem znaczenia procedur demokratycznego decydowania o kształcie otaczającej nas przestrzeni.

W naszym głębokim przekonaniu nie wolno dopuścić do powtórki żenującej utraty wartości zespołu aprowizacyjnego Twierdzy Kraków przy ulicy Wita Stwosza, którego bezplanowa komercjalizacja doprowadziła do karygodnych zniszczeń zabytku (trwa postępowanie prokuratorskie) i do zamknięcia możliwości rozwoju Muzeum Armii Krajowej.

Głos społeczny dotyczy obiektu znajdującego się na razie poza zasięgiem działań Gminy Kraków. Jest to obiekt i teren przeznaczony na sprzedaż. Pozyskanie całości działki i obiektu nie leży na razie w planach miasta. Sprzedaż nie powinna się jednak odbywać bez określonych warunków, których nie zapewnia projektowane Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego ani plan miejscowy ani żaden inny dokument o znaczeniu prawnym, oprócz wpisu części działki fortu do rejestru zabytków.

Głos społeczny ma przyczynić się do sformułowania takich warunków. Społeczeństwo jest jednym z interesariuszy spodziewanego procesu przemian największego niezagospodarowanego obiektu w dzielnicy i największego skoncentrowanego zespołu zieleni – elementu istotnych korytarzy ekologicznych – jako jego sąsiad i potencjalny użytkownik.

Kierunek adaptacji obiektu będzie oddziaływał w bezpośredni sposób na jakość życia obywateli Bronowic. Zgoda na intensywną zabudowę obszaru będzie skutkować paraliżem komunikacyjnym dzielnicy. Natomiast przemyślane zagospodarowanie terenu jest w stanie podnieść standardy zamieszkania w Dzielnicy VI, tworząc przestrzeń publiczną życia kulturalnego o znaczeniu ponadlokalnym.

Sformułowanie jasnych warunków brzegowych adaptacji obiektu, z uwzględnieniem głosu społecznego, wprowadzonych zarówno do tworzonego studium uwarunkowań, jak i do zaleceń konserwatorskich, stanowiących załącznik do wpisu do rejestru zabytków, jest potrzebą chwili.

Najistotniejsze warunki, z punktu widzenia, Samorządu i Mieszkańców Dzielnicy VI Bronowice to:

1. Fort 7 „Bronowice” jest wartością kulturową i przyrodniczą; stanowi jedność budowli kubaturowych, ziemnych oraz zieleni fortecznej w granicach działki fortecznej. Fort nie kończy się więc na granicy murów przeciwskarpowych. Obiekt posiada historyczny narys, profil oraz kontekst przestrzenny, które bezwzględnie powinny zostać zachowane. Ochronie powinna podlegać sylweta dzieła obronnego i jej kontekst krajobrazowy.

2. Działka fortu, jego otwarte przedpole, międzypole i zapola stanowią genetyczne, funkcjonalne; charakterystyczne i konstytutywne cechy zabytku, wynikające z jego funkcji i poziomu wiedzy techniczno-militarnej połowy XIX wieku. Nie powinny zostać zdominowane jednolitą zabudową wysokiej intensywności.

3. Z uwagi na wartość historyczną, przyrodniczą, lokalizację oraz uwarunkowania i potrzeby społeczne Dzielnicy VI – zespół forteczny powinien być przynajmniej w znacznej części adaptowany dla potrzeb kultury, rekreacji, usług – w najwyższych standardach krajobrazowych. Nastąpić powinna synergia funkcji komercyjnych i publicznych.

4. Podział terenu na różne formy przeznaczenia i użytkowania, w tym część działki fortecznej, która mogłaby ulec zabudowie komercyjnej, powinien odbyć się w drodze profesjonalnego opracowania z wiążącym zdaniem władz konserwatorskich – nie zaś drogą arbitralnych decyzji dysponenta obiektu.

5. Fort i droga rokadowa (obecna ul. Lucjana Rydla) stanowią funkcjonalną, historyczną, kompozycyjną i przyrodniczą całość; obszar pomiędzy ulicą L. Rydla a szyją fortu (jego tylną elewacją) jest najbardziej reprezentacyjną i istotną przestrzenią, decydującą o jego tożsamości, o powodzeniu kulturalnej i komercyjnej adaptacji zabytkowej budowli. Obszar ten nie powinien być zabudowywany, gdyż zmarginalizuje i nieodwracalnie odetnie zabytek od kontekstu historycznego i od możliwości jego zauważenia z traktu komunikacyjnego.

6. Zabudowa wprowadzona w południową część działki (w miejsce baraków wojskowych) może i powinna wykorzystać istniejące tam pasy zieleni towarzyszącej.

7. Nie należy zmieniać zakresu wpisu do rejestru zabytków, odcinając północną część zespołu, natomiast uszczegółowić zalecenia konserwatorskie. Podkreślić należy, iż fort, w swej finalnej postaci, nie był izolowaną strukturą punktową, lecz elementem linearnego układu rdzenia Twierdzy Kraków. Północna, objęta wpisem do rejestru zabytków część stanowiła część wału, fosy i strefy przeszkód powiązania pomiędzy fortem 7 a fortem międzypolowym rdzenia N8.

8. Na poziomie oceny programów adaptacyjnych fortu oraz przy opiniowaniu kierunków zagospodarowania zewnętrznych części działki fortu należy uwzględnić niezwykłą, uniwersalną i wyjątkową wartość miejsca i obiektu. Poszukiwać należy optymalnej (optymalnych) funkcji – zawierających wizję i misję tego miejsca. Tylko taka funkcja może stać się argumentem dla budowania możliwości dofinansowań inwestycji i jej akceptacji społecznej, w skali dzielnicy, miasta, regionu i kraju. Znalezienie funkcji o znaczeniu ponadlokalnym, związanych np. z literackim znaczeniem Bronowic, ich rolą w odzyskiwaniu Niepodległości i rozwoju Wielkiego Krakowa, powinno stać się argumentem za integralnym, kontekstualnym i nowoczesnym wykorzystaniem niezwykłego dobra, jakim jest bronowicki zabytek fortyfikacyjny w zielonym otoczeniu. (W załączeniu – esej Macieja Gila, ukazujący możliwości adaptacyjne Fortu 7 i ulicy Lucjana Rydla jako czytelnego znaku kulturowego).

List wysłano do:

Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Dyrektora Wojewódzkiego Oddziału Ochrony Zabytków w Krakowie

Miejskiego Konserwatora Zabytków

Dyrektora Oddziału Krakowskiego Narodowego Instytutu Dziedzictwa

Dyrektora Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego

Dyrektora Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego.