Coś tu śmierdzi! Czyli krótka rozmowa o krakowskim smogu

Klamka zapadła. Zakaz palenia węglem w Krakowie zacznie obwiązywać od 2018 r.

Niestety nie jest jasne, czy w jego efekcie powietrze w naszym mieście stanie się zdatne do spożycia. Jasne jest natomiast, że antywęglowa impreza uderzy nas po kieszeniach i przykręci śrubę polskiej gospodarce. Choć idea na pierwszy rzut oka mogła wydawać się słuszna (i wydawała się niżej podpisanemu), to jednak wokół kampanii antysmogowej dość szybko narosło sporo wątpliwości.

Spróbowałem je rozwiać w rozmowie z profesorem Bronisławem Barchańskim z Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii na AGH w Krakowie.

Od września 2018 r. w Krakowie nie będzie można palić węglem. Odetchniemy świeższym powietrzem?

Prof. Bronisław Barchański: W mniejszym stopniu, niż mogłoby się wydawać. W gruncie rzeczy nie jest jasne, jakie czynniki odpowiadają za wysokie stężenie pyłów w krakowskim powietrzu. Na przełomie lat 80. i 90. w Krakowie było ponad 100 tys. pieców, obecnie jest ich ok. 30 tys., czyli prawie czterokrotnie mniej, a pyłów od tamtego czasu jakoś nie ubyło. Dodatkowo węgiel w ciągu ostatnich dwóch, trzech dekad został znacząco uszlachetniony, co wpłynęło na zmniejszenie ilości pyłów pochodzących z jego spalania. Zmieniono również konstrukcje pieców w taki sposób, aby emitowały mniej zanieczyszczeń. Po uwzględnieniu powyższego wydaje się, że obarczanie węgla winą za wzrost stężenia pyłów w krakowskim powietrzu jest nieuzasadnione.

Może zbyt dużo uwagi poświęca się węglowi, a zbyt mało temu, czym faktycznie pali się w piecach?

Bo nikt nie zadał sobie trudu, by to jednoznacznie ustalić. A w domowych piecach spala się wszystko, co da się spalić: opony, buty, tekstylia. Biedni ludzie palą czym bądź.

I nikt nie próbuje temu zapobiec. Straż miejska szuka łatwych łupów na pechowych kierowcach i niespecjalnie pali się do odwiedzania domów, w których „utylizuje się” opony.

I to się nie zmieni po wprowadzeniu zakazu. Bo poza tym, że sprawa jest nie do końca przemyślana i zweryfikowana od strony naukowej, istnieje również problem realności wyegzekwowania tego zapisu.

Jak sobie Rada Miasta Krakowa i pan prezydent wyobrażają, że będą specjalne oddziały chodziły i sprawdzały, co kto pali? No przecież Polak potrafi. Nie zlikwidują mu tego pieca na siłę. Mogą go zachęcać, dopłacać, ale on i tak będzie palił, czym będzie mógł, bo to zależy od jego kultury bycia, a przede wszystkim od warunków finansowych.

Przy 30 tys. pieców kaflowych w tym mieście, ile by trzeba było służb, żeby sprawdzać przestrzeganie zakazu? Przecież gość nocą będzie palił, nikt nie będzie widział.

Może groźba wysokich kar zadziała?

Nie ma takiej możliwości. Dyskutowaliśmy na ten temat w gronie starszych panów. Za Niemca karą śmierci grożono tym, co handlują rąbanką, nie kolczykują świń i tak dalej. I nie wyegzekwowali zakazu – handel prosperował. Kontrola może być wyrywkowa, ale nie da się problemu rozwiązać.

Wróćmy do tego, co „wisi” w krakowskim powietrzu – jak to stwierdzić?

Nasza uczelnia rozpoczęla badania w tym zakresie, został powołany zespół bodajże trzyosobowy, który ma na celu identyfikację tych zanieczyszczeń. Sprawa jest relatywnie prosta, istnieją metody rozpoznawania, skąd dane zagrożenie pochodzi. Jak stwierdzili fachowcy, bo to nie moja branża, wystarczy rozmieścić ok. 500 czujników stosownej klasy w różnych punktach Krakowa, by to ustalić. Problem w tym, że te badania prowadzone są na pół gwizdka – nie ma kompleksowego planu działania, a służby współpracujące w tym obszarze nie mogą się dogadać.

Dlaczego?

Nie chcą, nie potrafią, nie wiedzą – wie pan, jak to jest.

A jakie źródła emisji mogą konkurować z węglem jeśli chodzi o generowanie zanieczyszczeń?

Choćby transport drogowy.

Niech pan rozważy trasę od Ronda Matecznego do Kleparza – rzadko kiedy można skorzystać z zielonej fali. A każde hamowanie, każdy start to wydzielanie się pyłów z klocków hamulcowych i ze ścieranych opon. I tych elementów ponoć jest zdecydowanie więcej niż tego nieszczęsnego pyłu z węgla.

Kraków jest potwornie zakorkowany, samochody nie jadą płynnie, hamują, ruszają – a to się przekłada na gigantyczną emisję zanieczyszczeń.

Dlaczego branża węglowa milczy w sprawie zakazu? Do 2020 r. ma nim zostać objęta cała Polska. Trochę dziwne, że nie słychać protestów.

Milczy, jako że, jak to się mówi, nie ma woli politycznej.

Jest natomiast wola polityczna, żeby ograniczać emisję dwutlenku węgla, bo Unia nakłada limity. To dlatego ograniczamy spalanie węgla?

My ograniczamy, a na przykład Niemcy wręcz przeciwnie, bo oni rządzą Unią, a my mamy niewiele do powiedzenia. U nas wydobywa się 60 milionów ton węgla brunatnego rocznie, podczas gdy za Odrą – 187 milionów. I to, z jakiegoś powodu, jest OK. W zeszłym roku Niemcy zwiększyli wydobycie o 6 proc. Oni na głowę wytwarzają więcej CO2 niż my. Ale przy tym modernizują swoje elektrownie. W tym momencie dochodzą do 50 proc. sprawności spalania, a my mamy 30-kilka. Dlatego teraz oferują nam swoje know how.

A my będziemy kupować, bo z węgla raczej nie zrezygnujemy. W końcu nie mamy go czym zastąpić.

Nie ma takiej możliwości. Jeżeli w Polsce 90 proc. energii pochodzi z węgla kamiennego i brunatnego, to nawet gdyby nam Rockefeller czy inny Rotszyld dał X miliardów na rozwój energii odnawialnej, wciąż niemożliwością będzie przejście w ciągu kilkudziesięciu lat na inne źródło zasilania. No bo co my produkujemy w tym pięknym kraju oprócz węgla i rolników? Jesteśmy jedną wielką montownią. Jeśli mamy coś, co zapewnia nam byt i nagle zmusza się nas do nieopłacalnej dywersyfikacji źródeł energii, to coś tu nie gra. Nikt nie wpadł na pomysł, żeby dywersyfikować u Francuzów, którzy mają 80 proc. energetyki jądrowej bądź Norwegów, którzy mają 90-kilka procent z energetyki wodnej. Nam z jakiegoś powodu każą, pod pretekstem zmniejszania emisji CO2, którym oprócz Unii nie przejmuje się nikt na świecie. I słusznie, bo nie istnieją solidne dowody na wpływ antropogenicznego dwutlenku węgla na zmiany klimatyczne. Niestety będąc w strukturach Unii, musimy się podporządkować narzuconym limitom, co w efekcie ograniczy naszą niezależność energetyczną.

To może postawimy wiatraki? Nie sprawdzą się jako substytut węgla?

Wolne żarty. Badania na ten temat dają dwojakie rezultaty. Zgodnie z jednymi bilans energetyczny w przypadku turbin wiatrowych wynosi zero. Bo energia włożona w pozyskanie rudy żelaza, wytop, obróbkę, budowę instalacji, konserwację itd., to są ogromne koszty. Z innych wynika, że bilans jest ujemny.

Ale Niemcy rozwijają taką energetykę.

Bo interes się musi kręcić, no i mają sposób, żeby uzależniać innych od swoich metod. Niemcy mają specyficzne warunki do rozwijania energetyki wiatrowej. W NRD wydobywano 300 milionów ton węgla brunatnego i obecnie jest tam mnóstwo nieczynnych odkrywek, ponadto na terenie wschodnich Niemiec były rozległe poligony. Według niemieckiego prawa te tereny muszą być poddane rekultywacji. A jedną z form rekultywacji jest umieszczanie na nich wiatraków i solarów. Nasi sąsiedzi są więc zadwoleni, że spełniaja wymóg rekultywacji terenu i jednocześnie w statystykach podają, że mają tyle a tyle energii odnawialnej. A ta energia bynajmniej nie jest darmowa, jak być może niektórzy sądzą. Ok. 80 proc. mocy wiatraków Niemcy mają ulokowane w elektrowniach szybkiego reagowania. Jak wiatr nie wieje, włączają guzik i uruchamiają do pracy elektrownię na gaz – i opowiadają, że mają zagwarantowane pozyskiwanie energii z wiatraków, ale gdy wiatr nie napędza turbin, korzystają z paliw kopalnych. Wiatraki to drogi interes. Trzeba je wybudować, a następnie mieć sieć rezerwową na okoliczność pogody bezwietrznej. Jeśli chodzi o Kraków, to uważam, że najlepszym rozwiązaniem byłoby upowszechnienie ogrzewania elektrycznego. Wydaje się jednak, że w obliczu zakazu palenia węglem najbardziej realną alternatywą dla naszego miasta jest gaz. Tylko nie nasz, z łupków, bo ten – choć niedawno były go nieprzebrane ilości, nagle dziwnym zrządzeniem rozpłynął się w powietrzu – tylko ten z Rosji.

Wygląda na to, że oprócz krakowian, a docelowo wszystkich Polaków, na zakazie palenia węglem zyskają Niemcy i Rosjanie. My – wizerunkowo, oni – finansowo.

Na to wygląda.