Niemiecka okupacja w Krakowie na zdjęciach
Niemiecka okupacja w Krakowie miała innych charakter niż w Warszawie. Kraków przez niemieckich okupantów został w czasie II wojny światowej upatrzony na wzorowe niemieckie miasto. Miał stanowić – pisał tuż po wojnie prof. Jan Dąbrowski – niemiecki mózg dla formowanego przez okupantów organizmu wypełnionego Polakami.
![W sierpniu 1938 roku krakowianie całymi rodzinami pomagali w kopaniu rowów przeciwlotniczych. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/kolorkopanie_rowow_przeciwlotniczyh.jpg.jpg)
Rola, którą przypisano tym ostatnim była jasna. Hans Frank pouczał swoich urzędników: “Polak musi czuć, że jedynym jego obowiązkiem jest pracować i tylko pracować”.
Zastrzegano, że standard życiowy musi być tu niski.
![Arthur Axmann (pierwszy z prawej), Hans Frank (drugi z lewej) i Forschle przed pocztami sztandarowymi Hitlerjugend na dziedzińcu Zamku Królewskiego w Krakowie. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/hans_frank_wawel-1920x1317.jpg)
Sam Kraków został przewidziany na stolicę niemieckiego Nebenlandu. By nadać mu odpowiedni charakter stworzono rozległy program, mający Kraków odpolszczyć i powrócić do czasów, w których, wedle stanowiska propagandy niemieckiej był on centrum niemczyzny oddziałującej na kraj.
Czytaj także: Prof. Rudolf Weigl: Nobel? Nie, dziękuję. Ale możecie mnie zabić
![Centrala propagandy Generalnego Gubernatorstwa. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/centrala_propagandy_w_krakowskie-1315x1920.jpg)
Zlikwidowano wszystkie polskie stowarzyszenia, a ich dokumentację przejęto. Między innymi dlatego, że stanowiła bezcenne źródło wiedzy o aktywnych ludziach, których okupanci chcieli się pozbyć. Rola Polaków była jasno określona i nie było nią myślenie. Dlatego zlikwidowano też szkoły wyższe i instytucje naukowe takie jak Polska Akademia Umiejętności.
A razem z nimi polską prasę…
![Kolportaż prasy niemieckiej na ulicach Krakowa w 1940 roku. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/kolportaz_prasy_niemieckiej_kolor.jpg)
…i polski teatr.
![Dom żołnierza zmieniono na kino niemieckie. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/kino_niemieckie_krakow-1920x1437.jpg)
Kraków pod rządami wroga. 1939 – 1945
Bardzo ciekawie opisuje to książka “Kraków pod rządami wroga. 1939 – 1945”, którą wydano zaraz po zakończeniu okupacji – w 1946 roku. Napisało ją kilka znanych postaci, a redagował historyk prof. Jan Dąbrowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest ciekawa, bo powstała w czasie kiedy stalinizm jeszcze się na u nas na dobre nie zadomowił, więc nie trzeba było pisać pod oczekiwania cenzora i władzy ludowej. I zaledwie rok po wojnie, więc czuć w niej doskonale to, że autorzy widzieli okupację na własne oczy.
![Policjant polski (granatowy) daje mandat przechodniowi za nieprzepisowe przechodzenie przez ulicę. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/granatowy_policjant-1486x1920.jpg)
Wybrałem z niej kilka krótkich fragmentów oraz informacji, by – okraszając je starymi zdjęciami – przypomnieć sobie i Wam, jak wyglądała okupacja w Krakowie. Czytając je dobrze jest pamiętać, że są świadectwem epoki i pokazują to, jak wojnę postrzegano zaraz po jej zakończeniu.
I jako taka jest ciekawą podróżą w przeszłość.
![Autobus miejski Chevrolet 183 FS napędzany gazem drzewnym - widoczna przyczepka z generatorem gazu - na ul. Sienkiewicza przy zbiegu z ul. Królewską. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/autobus_miejski_chevrolet-1920x1258.jpg)
Niemiecka okupacja w Krakowie była inna niż w Warszawie
Wątpliwy zaszczyt zostania stolicą Generalnego Gubernatorstwa – opisywał Dąbrowski – miał dla Krakowa bardzo dotkliwe następstwa. Miasto stało się siedzibą licznych i nad miarę rozbudowanych urzędów centralnych, za którymi ściągały tysiące urzędników, a potem ich rodzin, usuwając przemocą – w formach najbardziej brutalnych – ludność polską z jej siedzib.
![Koncert w centrali rolniczej w Krakowie w 1943 roku. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/koncert_centrala_rolnicza-1-1920x1296.jpg)
Niemieckich urzędów było w Krakowie bardzo dużo.
![Wartownik z 10 pułku SS Totenkopf na Wawelu. Ok. 1941 roku. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/wawel_wartownik-1379x1920.jpg)
Do tego dochodził liczny garnizon wojskowy i różne służby takie jak Gestapo, SS i SA. Efekt był taki, że miasto zaroiło się od Niemców “zachowujących się głośno, wrzaskliwie a w stosunku do Polaków coraz brutalniej.”
![Obchodom święta przesilenia w grudniu 1939 roku towarzyszyło min. rozpalenie ogniska na zamkowym dziedzińcu. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/swieto_przesilenia-1920x1405.jpg)
Propaganda
Fizycznemu opróżnianiu Krakowa z Polaków – pisał Dąbrowski – towarzyszyła energiczna propaganda mająca na celu wykazać, że cały swój dorobek kulturalny w przeszłości i to nie tylko w średniowieczu, ale i po czasy najnowsze, zawdzięczał Kraków wyłącznie Niemcom.
![Zniszczenie pomnika Adama Mickiewicza w 1940 roku. Zdjęcie z kolekcji zdjęć z Drugiej Wojny Światowej Dr. Marka Tuszyńskiego. / Domena Publiczna. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/pomnik_mickiewicza_demontaz1940.jpg)
Propaganda ta, szerzona w prasie przez pseudonaukowe wydawnictwa, odczyty i radio, zaliczała do Niemców wszystkich, kogo tylko z nazwiska, a nieraz nawet z imienia tylko lub najbłahszego pozoru zaliczyć można było do narodowości niemieckiej.
![Ludność cywilna Krakowa przed ulicznymi głośnikami. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/propaganda_niemiecka_kolor.jpg)
Kraków zamierzano “odpolszczyć”, w czym miały pomóc wysiedlenia. W 1942 roku zapowiadano, że “do lat pięciu” nie będzie w nim już Polaków. Wcześniej opracowano podział miasta na trzy strefy: czysto niemiecką, mieszaną i polską. Ta pierwsza objęła najbardziej nowoczesne dzielnice miasta.
Rozpoczynała się na zachód od Alei Trzech Wieszczów.
![Roboty drogowe w Alei Krasińskiego w Krakowie, 1941 rok. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/aleja_krasinskiego_okupacja-1920x1358.jpg)
Wysiedlenia
Polaków, których stamtąd wysiedlono przeniesiono na Stradom i Kazimierz, skąd równolegle przesiedlano do getta Żydów. [Czytaj więcej o krakowskiej Żydowskiej Organizacji Bojowej.]
Później Niemcy zajęli także Osiedle Oficerskie i Salwator.
Kiedy – około 1942 roku – zaczęło dla Polaków brakować miejsca w mieście, wysiedlano ich do Wieliczki, Myślenic i innych okolicznych miejscowości. Ciekawe jest i to, że w tzw. mieszanej części miasta przeprowadzono gruntowny przegląd mieszkań i posegregowano je na nadające się dla Niemców, które przejęto i te, których standard nadawał się dla Polaków.
Do 1944 roku wysiedlono 1/3 Polaków. Dąbrowski był przekonany, że gdyby Niemcy wojnę wygrali, to bardzo szybko wywieziono by także resztę.
![Rozwieszony na budynku plakat z symbolem Victorii. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/zwyciestwo_niemiec_na_wszystkich_frontach-1318x1920.jpg)
Jedną z metod, po które sięgano były wywózki na roboty. [Czytaj o zamachowcu Marianie Bombie, który uratował przed tym tysiące ludzi.]
![Kobiety rejestrujące się w urzędzie pracy. Po rejestracji miały otrzymać przydział na roboty. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/arbeitsa2mt.jpg)
Przy czym niektórzy odnaleźli się nawet w takich okolicznościach i “wytworzył się zawodowy typ ochotnika, który zainkasowawszy kilka tysięcy złotych (płacono za “zastępstwo” – red.), część z nich poświęcał na przekupienie konwojentów lub kolejarzy niemieckich, by po przejechaniu pewnej części drogi zniknąć, powrócić do Krakowa i rozpocząć akcję na nowo.”
![Niemieckie uroczystości z okazji "Dnia poległych bohaterów". 1944 rok. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/dzien_poleglych_bohaterow_krakow-1920x1432.jpg)
Łapanki
Ludzie znikali nie tylko wywożeni na roboty. Bardzo wiele osób zostało zatrzymanych w czasie tzw. “łapanek”, by nie wrócić już do domów.
Przejęto wiele budynków należących do zakonów.
Niemałą – opisywał Dąbrowski – rolę w akcji niemczenia i odpolszczania Krakowa odegrało planowe usuwanie z centrum miasta sklepów i zakładów przemysłowych polskich. Objęty tym był przede wszystkim Rynek Główny, z którego do schyłku 1944 r. wszystkie firmy polskie zmuszone zostały przenieść się na dalej położone ulice, a przeważnie na Kazimierz.
Ograniczono też swobodę poruszania się Polaków. Parki Jordana i Krakowski otrzymały status “tylko dla Niemców”.
![Pływalnia w YMCA. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/YMCA_basen_krowoderska-1920x1257.jpg)
Tabliczki z tym hasłem zawieszono też na wielu ławkach na Plantach…
![Kobieta z torbą na krakowskich Plantach w 1943 roku. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/planty_kobieta_z_torba.jpg)
…a od 1942 roku Polacy mogli wsiadać tylko do tylnych części tramwajów.
![Tramwaj linii 8 z tabliczką "Tylko dla Niemców". Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/tylko_dla_niemcow_tramwaj-1408x1920.jpg)
Od 1940 roku ulicom zaczęto nadawać niemieckie nazwy.
![](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/sukiennice_przystanek-1920x1362.jpg)
Zmieniono herb miasta w miejsce orła białego umieszczając na nim swastykę.
![Zbiórka niemieckich sportowców na stadionie w Krakowie. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/zbiorka_niemieckich_sportowcow-1920x1354.jpg)
Rynek Główny nazwano Adolf Hitlerplatz.
![Wypadek z udziałem tramwaju typu SW1, samochodu osobowego, rowerzysty i pieszego. Fotografia pozowana. Na tramwaju widać tabliczkę Adolf Hitler Platz. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/wypadek_rower_krakow-1920x1283.jpg)
Wawel stał się nazwą zakazaną i kazano mówić o nim “Burg”.
![Wawel w czasie okupacji. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/wawel_okupacja-1401x1920.jpg)
A Kraków zmieniono na Krakau. Nawet w dziecięcych czytankach.
![Ludność cywilna Krakowa podczas słuchania komunikatów z ulicznych głośników. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/ludnosc_krakowa_okupacja.jpg)
Przejęto drukarnie Ilustrowanego Kuriera Codziennego i zaczęto wypuszczać z nich gadzinówki.
![Koncert niemieckiej orkiestry na dachu Pałacu Prasy, który przed wojną był siedzibą koncernu IKC. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/3_2_0_-_4263_58125-1417x1920.jpg)
“Najbardziej krzykliwą i bijącą w oczy” – pisał prof. Dąbrowski – “była propaganda uprawiana przez urządzanie pochodów, uroczystości partyjnych i sportowych. Przy każdej takiej sposobności, zwłaszcza w pierwszych latach okupacji, miasto, a szczególnie śródmieście, nurzało się wprost w powodzi czerwonych flag ze swastyką.”
![Defilada z okazji "Dnia poległych bohaterów". Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/krakow_okupacja_defilada-1920x1301.jpg)
Defilowały oddziały partyjne, ale też Hitlerjugend.
Swastykami ozdobiono nawet Halę Targową na Grzegórzkach.
![Hala Targowa w 1940 roku. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/hala_targowa_krakow-1356x1920.jpg)
Powstało też wiele lokali i kasyn “tylko dla Niemców”, które były doskonale zaopatrzone, a bawiono się w nich w chwilach, kiedy na ulicach Krakowa co kilka dni dochodziło do rozstrzeliwań.
A okupanci pili ponoć bardzo dużo.
![Funkcjonariusz niemieckiej policji pomocniczej podczas pracy. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Niemiecka okupacja w Krakowie](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/niemiecka_policja_pomocnicza-1920x1420.jpg)
Wszystkiemu towarzyszył terror, którego najmocniej doświadczyli krakowianie żydowskiego pochodzenia. Tych początkowo zamknięto w getcie, by później wywieźć do obozów zagłady. Niewielka grupa pozostała do końca okupacji w obozie w Płaszowie. “Z 55 tys. Żydów krakowskich z r. 1939” – można przeczytać w książce “Kraków pod rządami wroga” – “znalazło się w Krakowie w r. 1945 niespełna tysiąc”.
![Likwidacja krakowskiego Getta pod pozorem wysłania Żydów z getta do pracy przymusowej. Punktem docelowym byl oboz zaglady.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/Krakow_Ghetto_06694.jpg)
Pacyfikacje
Pacyfikowano całe kwartały domów i dzielnice. Znana jest tzw. masakra na Woli. Wielką obławę urządzono, kiedy w Warszawie wybuchło powstanie. W obozie w Płaszowie zamknięto wówczas 7 tys. młodych mężczyzn. Ostatnią była egzekucja na Dąbiu, gdzie rozstrzelano 79 osób.
Ludzi wysyłano min. do obozu pracy “Libana” na Podgórzu.
“Prześladowane i krwawo terroryzowane miasto” – pisał Dąbrowski – “zacisnęło się w głuchym oporze, prowadząc dalej akcję podziemną, tak polityczną, jak i kulturalną (tajne nauczanie), biorąc niejednokrotnie odwet na prześladowcach i zdrajcach. Kwiaty składane na miejscach stracenia, na płycie Kościuszki i Nieznanego Żołnierza w dni rocznic narodowych i śmierci gen. Sikorskiego, odezwy polskie zjawiające się o świcie na murach były zewnętrznymi oznakami nastroju ludności.”
![Most Dębnicki na Wiśle zniszczony przez wycofujących się Niemców. Jan Dąbrowski (1946) Kraków pod Rządami Wroga 1939-1945.](https://krowoderska.pl/wp-content/uploads/2021/02/most_debnicki.jpg.jpg)
Niemiecka okupacja w Krakowie zakończyła się 18 stycznia 1945 roku, kiedy do miasta wkroczyła Armia Czerwona.
–8 komentarzy–
[…] niebezpieczeństwo groziło kopcu Kościuszki w czasie niemieckiej okupacji Krakowa. Hans Frank planował zbudować na Błoniach rządową dzielnicę przeznaczoną dla urzędów […]
[…] uczciwie”, Kazimierz na przedwojennych zdjęciach. “Ruch na ulicach panował niebywały”, Niemiecka okupacja w Krakowie na zdjęciach i Handel uliczny w międzywojennym Krakowie [ZDJĘCIA]. […]
[…] Przy czym warto zwrócić uwagę, że po drodze miniemy osiedle niemieckie przy ul. Królewskiej, które było częścią dzielnicy „nur für Deutsche” zbudowanej i zagospodarowanej w czasie niemieckiej okupacji w Krakowie. […]
[…] z nich wojnę przetrwało tylko dzięki papierom od Weigla, a szczepionka produkowana w Instytucie była też […]
[…] Bieda II Rzeczpospolitej na zdjęciach. “Mam 20 lat, pragnę pracować i żyć uczciwie”, Niemiecka okupacja w Krakowie na zdjęciach, Wielka powódź w Krakowie i Handel uliczny w międzywojennym Krakowie […]
[…] także: Niemiecka okupacja w Krakowie na […]
[…] Bieda II Rzeczpospolitej na zdjęciach. “Mam 20 lat, pragnę pracować i żyć uczciwie”, Niemiecka okupacja w Krakowie na zdjęciach, Wielka powódź w Krakowie i Handel uliczny w międzywojennym Krakowie […]
[…] Czytaj także: Niemiecka okupacja w Krakowie na zdjęciach […]