Pierwszego czarnoskórego koszykarza w Nowej Hucie przerosło życie w PRL

Życie w PRL: Curtis Moore był pierwszym czarnoskórym koszykarzem w Nowej Hucie. Grał dobrze, ale nie zagościł w niej długo. Przerosło go życie w PRL, w tym brak wygodnego łóżka, bo klub nie był w stanie zamówić takiego, w którym zmieściłby się mierzący 2 metry koszykarz. Dużym problemem był dla niego też dostęp do soku pomarańczowego oraz pomarańczy. Dopiero po długich staraniach dział zaopatrzenia robotniczego Huty im. Lenina załatwił specjalnie dla czarnego koszykarza więk­szą porcję grejpfrutów. Nie udało się jed­nak sprowadzić pomarańczy, a na kupno u prywatnych handlarzy nie zgodził się główny księgowy. Zmęczony zdecydował się wyjechać.

Historię Curtisa Moore’a opowiedział red. Leszek Konarski w książce “Nowa Huta – wyjście z raju”. Dziś publikujemy rozdział zatytułowany “Przybysz z Nowego Jorku”. Pierwszy z fragmentów, który opowiada o elektryku Szczepanie Brzezińskim, który w Krakowie zostawiłby tylko Rynek i może Wawel znajdziecie po kliknięciu w link: “W Krakowie zostawiłby tylko Rynek i może Wawel. Wolał mieszkać w Nowej Hucie“.

Książkę możecie kupić w sklepie Tygodnika Przegląd.

Życie w PRL: Przybysz z Nowego Jorku

Na pomysł sprowadzenia w 1985 roku do Klubu Sportowego „Hutnik” jakiegoś ciemnoskórego koszykarza wpadł klubowy lekarz dr Marek Szymański, który podczas pobytu w Sta­nach Zjednoczonych poznał nowojorskiego prawnika, trudniącego się pośredniczeniem w załatwianiu kontraktów dla koszykarzy. Ponieważ nowohuckiego klubu nie stać było na kupno zawodowego koszykarza, menedżer z Nowego Jorku podjął się znalezienia dobrze grającego czarnego studenta, dla któ­rego w sezonie 1985/1986 zabrakło miejsca w amerykańskiej lidze zawodowej. Ponie­waż w USA bardzo trudno trafić do ligi zawodowej, każdego roku jest przynaj­mniej dziesięciokrotnie więcej starających się niż miejsc. Wynajęty do Polski koszy­karz, po roku treningu u nas, mógłby na kolejne eliminacje w lidze zawodowej sta­wić się lepiej przygotowany. Wyglądało więc na to, że interes jest korzystny dla obu stron.

Wśród dobrze zapowiadających się ame­rykańskich koszykarzy, którzy nie zostali przyjęci do żadnej z drużyn zawodowych, znalazł się Curtis Moore i jemu właśnie adwokat z Nowego Jorku zaproponował przyjazd na jeden sezon do Polski. Curtis w ubiegłym roku ukończył uniwersytet w Nebrasce, gdzie studiował wychowanie fizyczne, i nie bardzo wiedział, co ze sobą zrobić. Zainteresował się więc propozycją przyjazdu do Polski, choć o naszym kraju wiedział tylko tyle, że leży „gdzieś w Europie”. Również warunki, jakie przedstawił klub, wydały mu się interesujące: opłacenie kosztów przelotu w obydwie strony, za­pewnienie mieszkania i całodziennego wy­żywienia, 27 tysięcy złotych miesięcz­nego wynagrodzenia i premie za wygrane mecze. Menedżer nie bardzo umiał mu powie­dzieć, czy jest to mało, czy dużo, ale wy­jaśnił na podstawie pisma „Hutnika”, że tyle samo otrzymują polscy koszykarze. Argument, że będzie grał za takie same pieniądze jak biali polscy koszykarze, w zupełności Moore’a przekonał i kontrakt podpisał. Za usługę menedżer chciał sporo dolarów, ale gdy okazało się, że klub nie dysponuje żądaną sumą, zdecydował się na rozwiązanie kompromisowe – zamiast hono­rarium, klub zapewni mu dwutygodniowe wczasy w Polsce oraz pokryje koszty pod­róży samolotem.

Tym sposobem Curtis Moore, po przesiadce w Warszawie, wylądował w połowie października 1985 roku na lotnisku w Ba­licach, gdzie został powitany przez klu­bowych działaczy. Następnie wszyscy po­jechali do nowo otwartego Hotelu Saskie­go w centrum miasta, gdzie przewidziano powitalną kolację.

Po załatwieniu formalności meldunkowych Moore powiedział, że jest bardzo zmęczony podróżą i zamiast kolacji chciałby wziąć do pokoju sandwicza i sok pomarańczowy. Załatwienie kanapki i soku okazało się dużo trudniejsze niż przy­gotowanie wystawnej kolacji. Soku w ho­telu nie mieli, bułki się skończyły. Kel­nerzy bezradnie rozkładali ręce, działacze interweniowali u kierownika restauracji. Postanowiono, że podadzą chleb z masłem i szynką, soku jednak nie wyczarują. Przez ten czas w hallu hotelowym czekał wy­soki na prawie dwa metry ciemnoskóry Amerykanin, który nie mógł zrozumieć, dlaczego sprawił go­spodarzom tyle kłopotu.

Moore’owi wynajęto pokój z umywalką, lecz bez łazienki. Liczono, że świeżo upie­czony absolwent uniwersytetu, który w czasie studiów w Nebrasce mieszkał w akademiku, nie będzie miał wygórowanych potrzeb. Tymczasem następnego dnia Mo­ore poprosił o pokój z łazienką. Sprawa okazała się nie do załatwienia, gdyż na wiele dni naprzód wszystkie pokoje z ła­zienkami zostały wynajęte.

W siedzibie klubu kasjerka wypła­ciła Moore’owi za październik 27 ty­sięcy złotych. Koszykarz podzięko­wał, schował plik banknotów do portfela i poprosił o adres i nazwę banku, w któ­rym może złotówki zmienić na dolary. Działacze klubowi zaniemówili. Dopiero po długiej chwili zaczęli mu tłumaczyć, że ta­kiego banku nie ma.

– A dolary można zmienić na złote? – zapytał.

– Można.

– To dlaczego nie da się odwrotnie?

Przedstawiciele klubu rozpoczęli więc wykład o naszej walucie, która jest nie­wymienialna, czego gość absolutnie nie mógł zrozumieć. Zaczął więc psioczyć na swojego nowojorskiego menedżera, który go o tym nie uprzedził. Gdyby wie­dział, że zarobionych w Polsce pieniędzy nie będzie mógł zmienić na dolary, nie podpisałby kontraktu.

Po otrzymaniu lekcji o naszej ekonomii, Curtis Moore zamknął się w hotelowym pokoju, gdzie rozważał, czy ma zostać, czy też natychmiast wracać do Stanów. Dzia­łaczom „Hutnika” spadł kamień z serca, gdy zjawił się w klubie z zadowoloną miną i oświadczył, że znalazł rozwiązanie.

– Będę grał za złotówki i odkładał je. Pod koniec sezonu kupię u was BMW lub mercedesa, gdyż tylko te dwie marki z eu­ropejskich samochodów mi odpowiadają. Przecież to wszystko jedno, czy wywiozę pieniądze, czy samochód.

W biurze prezesa klubu znowu zapano­wała konsternacja. Jak tu mu wytłuma­czyć, że za jeden sezon nie kupi nawet malucha, a co dopiero BMW. Sprowadzając go na ziemię dodano, że po­winien pograć dla przyjemności, bo w sporcie liczą się nie tylko pieniądze.

– Ale ja tu przyjechałem zarabiać! – powtarzał Moore.

W klubie zaczęto więc intensywnie my­śleć, jakimi sposobami można by zatrzy­mać czarnego gracza. Ponieważ nie czuł się najlepiej w Hotelu Saskim, oddano mu do dyspozycji dwupokojowe mieszkanie, z kuchnią i łazienką, telewizorem, w no­wym hotelu robotniczym nr 31 w osiedlu Na Skarpie. Wszystko tam było prosto ze sklepu, wykładziny, zasłony, naczynia w kuchni. Wstawiono dodatkowo piecyk elektryczny, aby gość nie narzekał na nasz klimat. Po pierwszej przespanej tam nocy. Moore powiedział, że mieszkanie właściwie mu odpowiada, z wyjątkiem łóżka, które jest za twarde, i telewizora.

– Jeszcze nigdy w życiu nie miałem czarno-białego – powiedział.

Klub wyasygnował więc sto kilkadzie­siąt tysięcy i po trzech dniach Curtis oglą­dał już nasz kraj w kolorach. Gorzej było z wersalką. Znaleziono wreszcie miękką, ale w całym Krakowie nie było dłuższej niż dwumetrowa. Koszykarz spał więc na miękkim posłaniu, ale ponieważ miał 193 cm wzrostu, do krawędzi łóżka pozosta­wało mu zaledwie po 3,5 centymetra. Przed snem zastanawiał się, jak to moż­liwe, że nie można było kupić wygodnej kanapy.

Przez koszykarzy z drużyny „Hutnika” Curtis został dobrze przyjęty i pod okiem Mar­cina Kasperca rozpoczęli wspólne trenin­gi.

– Moore był koszykarzem bardzo do­brze wyszkolonym – mówi trener Kasperzec. – Miał jednak poważne braki w przygotowaniu kondycyjnym. Po trzech dniach treningu nie mógł chodzić. Po raz pierwszy zacząłem poznawać filozofię ciemnoskórego gracza, która polegała głównie na tym, że lubił grać, ale nie trenować. Jeżeli już grać, to w ataku, a nie bez piłki w obronie. Jego gra była szalenie wido­wiskowa i niewątpliwie wszyscy dużo się od niego nauczyli. Był tak skoczny, że po­trafił bez kłopotu wsadzać piłkę do kosza z góry, co nieczęsto się u nas obserwuje. Z miejsca potrafił skoczyć na wysokość metra. Rzeczywiście, wszystkiemu się dzi­wił, ale nie można mieć o to do niego pretensji. Staraliśmy się załatwiać mu wszystko, co było w naszej mocy. Do koń­ca nie zrozumiał, dlaczego nie może co­dziennie rano pić soku pomarańczowego i wymieniać złotówek na dolary.

Zapowiadany licznymi artykułami w krakowskiej prasie, Curtis Moore stanął wreszcie do pierwszego meczu w wypełnionej do ostatniego miejsca hali „Hutnika”. Na sali owacje, napisy: „Curtis Moore Superstar”. Potem przez 40 minut rozdawanie autografów. Po tym meczu sprawozdawca „Głosu Nowej Huty” w ar­tykule Curtis Moore idolem napisał: „Ta­kiego powitania gracza z ojczyzny koszy­kówki chyba nikt się nie spodziewał. Trans­parenty, serpentyny, confetti – na try­bunach atmosfera jak w Argentynie”.

Tak też było na każdym następnym me­czu. Dzięki Moore’owi, koszykówka w No­wej Hucie stała się sportem numer jeden. Na mecze zaczęli przychodzić ludzie, któ­rzy wcześniej tą dyscypliną zupełnie się nie interesowali. Moore czarował zagryw­kami. Potwierdziło się powiedzenie, że ko­szykówka jest sportem wymyślonym przez białych dla czarnych.

Przed pierwszym wyjazdem na mecz poza Kraków Curtis otrzymał reprezenta­cyjny dres firmy Puma, który po włożeniu okazał się jednak za mały – w rę­kawach oraz nogawkach brakowało po około 10 cm. Poszedł więc do klubowego magazynu po większy. Okazało się, że cała sekcja koszykówki dysponuje tylko 11 dre­sami, a ten, który dostał Curtis jest naj­większy. Próbowano tłumaczyć, że takie dresy można kupić tylko za dolary, na co on: – Czemu nie za złote? Jeżeli takie ubrania treningowe są w klubie, to chyba również i w sklepach?

Moore chodził na posiłki do stołówki Domu Młodego Robotnika. Aby jednak ju­nacy z OHP nie zaglądali cudzoziemskiemu koszykarzowi do talerza, stołował się początkowo w małym pokoiku na zapleczu, tuż obok biura kie­rowniczki. Ponieważ jednak było to po­mieszczenie bez okna, specjalnie wyzna­czana pracownica stołówki zaczęła przy­nosić mu posiłki do również oddzielnego pomieszczenia na pierwszym piętrze. Co­dziennie na śniadanie miał szynkę i białe pieczywo, które stołówka specjalnie zama­wiała tylko dla niego. Nie mógł nadal zro­zumieć, dlaczego sandwiczy z szynką nie może popijać sokiem pomarańczowym. Tłumaczono, że takie soki są tylko w sklepach Pewexu. A on znów swoje: – Jeżeli są tam, to dlaczego nie ma w stołówce?

Wreszcie poprosił o adres sklepu Pewexu i tam pojechał. Zamówił pięć puszek soku i przy kasie wyciągnął dwa tysiące złotych. Kasjerka wyjaśniła mu, że w tym sklepie płaci się dolarami.

Przed sklepem czarnoskóry koszykarz został zaczepiony przez koników, którzy odbyli z nim długą i pouczającą rozmowę, po której Curtis przez kilka dni chorował. Powiedzieli mu, że chętnie zamienią całą jego pen­sję, czyli 27 tysięcy złotych, na dolary i że będzie to 45 dolarów. Tyle to on zarobi u siebie w Stanach przez trzy godziny, a nie przez miesiąc. Gdy mu przeszła złość, zjawił się w szatni i zapytał kolegów z druży­ny: – Powiedzcie mi tylko jedno. Skąd się biorą w Polsce dolary?

Zamiast soku pomarańczowego Cur­tis pił na śniadanie Pepsi. Gorzej było z obiadami. – Zupy mu nie smakowały, więc prze­staliśmy mu je podawać — mówi kierow­niczka stołówki Krystyna Hojdak. – Nie chciał ziemniaków duszonych, więc tylko dla niego smażyliśmy frytki. Z mięs je­dynie befsztyki wołowe, z jarzyn najbar­dziej lubił zielony groszek. Kompotów nie pił, prosił o owoce cytrusowe.

Po długich staraniach dział zaopatrzenia robotniczego Huty im. Lenina załatwił specjalnie dla czarnego koszykarza więk­szą porcję grejpfrutów. Nie udało się jed­nak sprowadzić pomarańczy, a na kupno u prywatnych handlarzy nie zgodził się główny księgowy.

Pewnego dnia Moore przyszedł na por­tiernię swego hotelu i poprosił o te­lefon, gdyż chciał zatelefonować do swojej narzeczonej w Nowym Jorku. Na­zajutrz przybył zdenerwowany do klubu i chciał, aby mu wyjaśniono, dlaczego nie ma automatycznego połączenia ze Stanami Zjednoczonymi. W klubie zamówiono mu rozmowę telefoniczną z Nowym Jorkiem, na którą czekał trzy dni. Potem odbył jeszcze kilka długich rozmów, między in­nymi ze swoim menedżerem, z którym się pokłócił, uznając, że tamten jest wszyst­kiemu winien. Powinien go uprzedzić, że nic tu nie zarobi. Nowojorski menedżer poczuł się chyba winny i zrezygnował z wypoczynku w Polsce.

Pierwsza rozmowa Moore’a z narzeczoną trwała 40 minut, następne były również długie. Gdy do klubu zaczynały nadchodzić rachunki, poproszono Curtisa, aby starał się mówić krócej. Koszykarz poczuł się urażony i będąc kiedyś w Warszawie sam zamówił z hotelu Nowy Jork. Zapłacił za rozmowę 14 tysięcy zł. Teraz znowu nie mógł pojąć, że jedna rozmowa telefoniczna może kosztować więcej niż połowę jego miesięcznego zarobku.

Kłopotliwych pytań przybywało. Prosił o wyjaśnienie, dlaczego list lotniczy na­dany w USA szedł do niego trzy tygod­nie?

Działacze klubowi doszli wreszcie do wniosku, że smutek Moore’a wynika wi­docznie z faktu rozłąki z narzeczoną i po­stanowili ją sprowadzić. Mieli niewy­korzystany bilet lotniczy, przygotowany dla menedżera. Z propozycji tej Curtis był zadowolony. Cieszono się również w klu­bie, gdyż po cichu liczono, że może uda się w Polsce zatrzymać czarną dziewczynę, która też jest koszykarką. Mogłaby zasilić żeńską drużynę „Hutnika”.

Na treningi i mecze Moore dowożony był przeważnie samochodami przez klubowych kolegów, gdyż nie tylko nie lubił treno­wać, ale i chodzić.

– Kiedyś sprzed hali „Hutnika” odje­chał nam autobus, nie było też nikogo z samochodem i zaproponowałem mu od­bycie spaceru w kierunku hotelu – wspomina kierownik techniczny sekcji koszykówki, Zdzisław Paluch. – Mimo że to jest zaledwie 10 minut drogi, Moore był nie­szczęśliwy. Wyglądało, że był to najdłuższy spacer w jego życiu.

Pewnego dnia Moore zjawił się w biurze klubu i poprosił, aby nagrywano mu na video najciekawsze fragmenty jego gry, gdyż chciałby mieć pamiątkę ze swojego pobytu w Nowej Hucie. Podał przy tym typ swojego magnetowidu. Dla niego pro­śba była dziecinnie prosta, dla klubu oznaczała niebotyczne trudności Po pierwsze, nie można taśmy magnetowidowej ku­pić za złotówki, a po drugie, sprzęt, jaki ma Huta im. Lenina, należy do innego sy­stemu. Wreszcie udało się zdobyć taśmę i wytłumaczyć koszykarzowi, że nagrają na takim magnetowidzie, jaki mają, a on sam sobie załatwi przegranie na inny sy­stem.

W klubie liczono, że nostalgia czarnego gracza skończy się z chwilą przybycia na­rzeczonej. Wielkim więc ciosem dla wszystkich było oświadczenia Moore’a że nie miałby tu czego narzeczonej pokazać i dziękuje za starania, ale rezygnuje z jej odwiedzin. Nie jest pewien, jak czułaby się tutaj. Chcąc jednak za wszelką cenę zatrzymać Curtisa, klub postanowił znaleźć mu przyjaciela, który byłby na co dzień jego przewodnikiem i kolegą. W tym celu Huta im. Lenina oddelegowała na kilka miesięcy jednego z pracowników, znają­cego dobrze angielski, który codziennie rano pukał do drzwi koszykarza, zawoził go do klubu, wieczorami grał z nim w szachy. Do jego obowiązków należało powolne przystosowywanie Amerykanina do warunków życia w Nowej Hucie.

Nie powiodły się próby towarzyskiego rozkręcenia Curtisa. Nie interesował się zupełnie polskimi dziewczynami, gdyż po uszy zakochany był w narzeczonej, której zdjęcia porozwieszał w mieszkaniu. Nie uczestniczył w imprezach towarzyskich, gdyż jako baptysta nie brał do ust al­koholu, nie palił też papierosów. Wieczo­rami nie lubił z domu wychodzić. Z USA przywiózł radiomagnetofon oraz sporo ka­set z muzyką.

Personel hotelu wspomina go bardzo do­brze. Nie sprowadzał żadnego towarzyst­wa, całymi godzinami słuchał muzyki.

W lutym 1986 roku Curtis Moore spakował wa­lizki i wrócił do Stanów. Na meczach spadła frekwencja. Posmutnieli kibice, żałują dziennikarze. Po zerwaniu przez Moore’a kontraktu i jego wyjeździe, „Głos Nowej Huty” napisał: „Moore dał radość publiczności z oglądania koszykówki, udowodnił, że basket jest wspaniałą, widowiskową grą. Zrobił on po prostu znakomitą propagandę tej dyscyp­liny w naszej dzielnicy”.

Aleksander Barnaś, sekretarz Klubu Sportowego „Hutnik”, powiedział mi, że ze strony klubu zrobio­no wszystko, aby 23-letniego koszykarza z Nowego Jorku zatrzymać w Nowej Hucie. Nie udało się go jednak do naszych warunków przystosować.

Leszek Konarski

dziennikarz tygodnika „Przegląd”, wcześniej „Dziennika Polskiego”/1971-1982/ i „Przeglądu Tygodniowego” /1983-1999/, autor sztuk teatralnych i scenariuszy filmowych, członek Związku Literatów Polskich. W latach 2009 i 2018 nominowany do nagrody „Grand Press” za najlepsze newsy w polskich mediach.

Fot. Echo Krakowa 1985 r./Fot. Jadwiga Rubiś. Życie w PRL.